ในยุคที่ทุกคนต่างสามารถป้อนข้อมูลข่าวสารผ่านช่องทางออนไลน์ของตนเองไปสู่สาธารณะได้แบบง่าย ๆ โลกดิจิตอลก็กลายเป็นเครื่องมือที่ถูกใช้เป็นอาวุธมาทิ่มแทงสร้างความเข้าใจด้วยข่าวปลอม หรือที่ภาษาอังกฤษเรียกว่า Fake News ซึ่งสร้างผลกระทบอย่างมหาศาล โดยที่หลาย ๆ คนอาจจะคาดไม่ถึง
โดยนิยามความหมายของข่าวปลอม (Fake News) คือ ข้อมูลที่ถูกบิดเบือนหรือสร้างขึ้นเพื่อหลอกลวงผู้คน สำหรับบริบทในภาคใต้ตอนล่าง การแพร่กระจายข่าวปลอมอาจเกิดจากช่องทางโซเชียลมีเดีย กลุ่มไลน์ หรือการเล่าปากต่อปาก ซึ่งเข้าถึงชุมชนได้ง่ายและรวดเร็ว ข่าวปลอมเหล่านี้มักอ้างอิงประเด็นที่ละเอียดอ่อน เช่น ศาสนา ความปลอดภัย หรือวัฒนธรรมท้องถิ่น เพื่อดึงดูดความสนใจและสร้างความแตกแยก จากความแตกต่างทางความคิด ความเข้าใจผิด โดยเฉพาะระหว่างคนในและนอกพื้นที่
มาลองจับพิรุธด้วยข้อสังเกตในลักษณะต่าง ๆของข่าวปลอม ที่เราได้รวบรวมมาให้คุณได้ลองไปพิจารณา
1. หัวข้อข่าวที่กระตุ้นอารมณ์เกินจริง
- ข่าวปลอมมักใช้หัวข้อที่ดึงดูดความสนใจ เช่น การใช้คำที่เกินจริงหรือชวนให้ตกใจ เช่น “ด่วนที่สุด!” “ห้ามพลาด!” “ช็อกโลก!”
2. แหล่งข่าวไม่น่าเชื่อถือหรือไม่มีแหล่งอ้างอิง
- ข่าวปลอมมักมาจากเว็บไซต์หรือเพจที่ไม่เป็นที่รู้จัก หรือไม่มีการระบุแหล่งที่มาที่ชัดเจน
- แหล่งข่าวดูไม่น่าเชื่อถือ เช่น เว็บไซต์ที่ชื่อแปลกๆ หรือไม่มีข้อมูลเกี่ยวกับผู้เขียน
3. ไม่มีรายละเอียดหรือข้อมูลประกอบที่ชัดเจน
- ข่าวปลอมมักมีเนื้อหาสั้นๆ แต่ไม่มีข้อมูลเชิงลึกหรือข้อเท็จจริงที่ยืนยัน
4. การใช้ภาพหรือวิดีโอที่ไม่ตรงกับเนื้อหา
- มักใช้ภาพหรือวิดีโอที่ดึงดูดความสนใจ แต่ไม่ได้เกี่ยวข้องกับข่าวนั้น เช่น ใช้ภาพเหตุการณ์เก่าแล้วกล่าวว่าเป็นเหตุการณ์ที่เพิ่งเกิด
5. การอ้างถึงผู้เชี่ยวชาญหรือองค์กรปลอม
- มักอ้างชื่อผู้เชี่ยวชาญหรือองค์กรที่ฟังดูน่าเชื่อถือ แต่เมื่อค้นหาชื่อเหล่านั้นอาจไม่พบข้อมูลจริง
ผลกระทบของข่าวปลอมที่มีต่อชุมชนในพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้
- ข่าวปลอมเกี่ยวกับศาสนา เช่น มีข่าวปลอมที่อ้างว่าศาสนสถานของศาสนาใดศาสนาหนึ่งถูกทำลายโดยกลุ่มคนจากอีกศาสนา ซึ่งส่งผลให้เกิดความขัดแย้งในพื้นที่ แม้ว่าในความจริงจะไม่มีเหตุการณ์ดังกล่าว หรือการนำเสนอข่าวด้วยอคติ ความเข้าใจผิด บิดเบือนข้อมูล
- ข่าวปลอมด้านเศรษฐกิจท้องถิ่น เช่น การแพร่ข่าวว่าผลผลิตจากชุมชนหนึ่งมีสารพิษปนเปื้อน ทำให้ชาวบ้านสูญเสียรายได้จากการค้าขาย
- ประเพณีที่ถูกลดความสำคัญ เช่น หากมีข่าวปลอมที่กล่าวถึงเทศกาลหนึ่งว่าเกี่ยวข้องกับความเชื่อที่ไม่ถูกต้อง อาจทำให้ผู้คนไม่เข้าร่วมกิจกรรม ส่งผลให้วัฒนธรรมที่เคยมีชีวิตชีวาค่อยๆ หายไป
- ค่านิยมเปลี่ยนแปลง เช่น ข่าวปลอมที่บิดเบือนว่า “การพูดภาษาท้องถิ่นในโรงเรียนจะไม่ได้รับการยอมรับในระดับสากล” อาจทำให้เด็กในพื้นที่รู้สึกอายและหลีกเลี่ยงการใช้ภาษาถิ่น ซึ่งเป็นรากเหง้าทางวัฒนธรรม
- การระแวงระหว่างกลุ่ม เช่น ข่าวปลอมที่ปล่อยออกมามุ่งเป้าโจมตีคนในกลุ่มวัฒนธรรมหนึ่งโดยอ้างว่ามีกลุ่มคนบางกลุ่มวางแผนทำลายความสงบ ก็อาจทำให้คนจากกลุ่มอื่นมองพวกเขาในแง่ลบ
- ความไม่ไว้วางใจในข้อมูลทางการ เช่น ข่าวปลอมที่กล่าวว่าทางการให้ข้อมูลที่ไม่ตรงความจริง ทำให้ชาวบ้านไม่เชื่อถือการแจ้งเตือนที่ถูกต้อง
แนวทางป้องกันและรับมือข่าวปลอมในชุมชนใต้
- ส่งเสริมการศึกษาเรื่องการรู้เท่าทันสื่อ :
- จัดอบรมให้ชาวบ้านรู้จักตรวจสอบข้อมูลจากแหล่งข่าวที่เชื่อถือได้
- นำเสนอตัวอย่างข่าวปลอมที่เคยเกิดขึ้นในพื้นที่ และชี้ให้เห็นความเสียหายที่เกิดขึ้น
- สร้างช่องทางสื่อสารที่เชื่อถือได้ :
- พัฒนากลุ่มไลน์หรือเพจเฟซบุ๊กของชุมชน โดยมีผู้นำท้องถิ่นหรือเจ้าหน้าที่เป็นผู้เผยแพร่ข่าว
- ตัวอย่าง ในชุมชนหนึ่งที่เคยเผชิญข่าวปลอมเรื่องโรคระบาด ผู้นำชุมชนได้สร้างกลุ่มไลน์เพื่อแจ้งข่าวจากเจ้าหน้าที่สาธารณสุขโดยตรง
- ส่งเสริมบทบาทผู้นำท้องถิ่นและศาสนา
- ผู้นำทางศาสนา เช่น อิหม่าม หรือพระสงฆ์ สามารถช่วยลดความตึงเครียดและให้ข้อมูลที่ถูกต้องแก่คนในพื้นที่
ชาวใต้ทุกคนช่วยกันระวังภัยให้กันและกันได้ ด้วยการจับพิรุธข่าวปลอม เพื่อหยุดยั้งไม่ให้เกิดการแพร่กระจาย สร้างความเสียหายต่อชุมชน และสังคม เป็นต้นเหตุให้เกิดความแตกแยก บานปลายไปสู่ปัญหาอื่น ๆ อีกมากมาย เทคนิคเหล่านี้ไม่มีประโยชน์ใด ๆ หากทุกคนไม่ได้นำไปใช้ในชีวิตประจำวัน มาร่วมมือกันเพื่อส่งเสริมบทบาทการเป็นพลเมืองดิจิทัลที่รู้เท่าทันสื่อและใช้งานสื่อสังคมออนไลน์อย่างปลอดภัย
